'Sri Lanka is als Belfast, maar mét zon', zei een westerse diplomaat me ooit. Het land is net zo sektarisch, en tussen 1983 en 2009 was het onder­gedompeld in een bloedige burgeroorlog tussen Tamil­tijgers, het leger en Singalese doodseskaders. Tienduizenden burgers stierven, en toen India tussenkwam, werd dat premier Rajiv Gandhi noodlottig.

Deze zomer is het precies veertig jaar geleden dat het conflict begon, met anti-Tamil­pogroms in de hoofdstad Colombo. Duizenden mensen werden in hun huizen in brand gestoken. Die ­zogeheten Zwarte Juli speelt een belangrijke rol in De zeven ­manen van Maali Almeida , de roman waarmee Shehan Karunatilaka vorig jaar de Booker ­Prize won.

Het hoofdpersonage, Malinda Albert ­Kabalana Almeida - Maali voor de vrienden -, is niet langer een mens van vlees en bloed, maar de geest van een openlijk homoseksuele ­fotograaf die de moorden heeft vastgelegd. Hij houdt zich op in het niemandsland tussen de dood en het eeuwige rijk van het Licht, waar vergetelheid heerst. Maali heeft zeven nachten de tijd om uit te zoeken wie hem vermoordde en om zijn geliefden te leiden naar een doos met zijn foto's, het bewijs van de ­gruwel. 'Close-ups van mannen met knuppels, niet-geïdentificeerde fanatici die op vreemden ­joegen en hen in brand staken.'

Karunatilaka schreef zijn roman als een ghost story , zoals ze vaak verteld worden door de boeddhistische Singalezen, die driekwart van de bevolking uitmaken. Dat deed hij ook omdat trauma - zo leerde hij van een ­bekende Sri Lankaanse antropoloog - vaak spookverhalen voortbrengt. Overlevenden van de tsu'nami in het zuiden van het land in 2004 vertellen tot op de dag van vandaag over verschijningen die uit de zee komen, als rusteloze zielen op zoek naar verklaringen voor zaken waar de ­levenden geen tijd voor hebben.

Het niemandsland waarin Maali ronddoolt, is griezelig echt: de doden bewegen, glijden en vliegen in de wind, nek aan nek met de ­levenden. Ze doorkruisen folterkelders, oerwouden waar lichamen rotten in de hitte, vervuilde meren waarin afgehakte hoofden en ledematen wegzinken. Ze luisteren gesprekken af, reageren erop, praten met elkaar. Dat levert een slimme, grappige en ontroerende roman op, vol galgenhumor en absurdisme. Het landschap is verontrustend want het is het toneel van genocide en folteringen, maar Maali schrijft als een afstandelijke waarnemer met een opvallend luchtige toon.

Dubbelleven

Maali's personage is geïnspireerd op de Sri Lankaanse nieuwslezer, acteur, dichter en ­activist Richard de Zoysa, die in 1990 werd ontvoerd en vermoord. Dat veroorzaakte grote ophef. Het was niet de eerste keer dat activisten of journalisten werden omgebracht, maar als zelfs zo'n bekende man niet veilig was, was niemand het.

Nadat zijn lichaam was gevonden, deden veel theorieën de ronde over wie verantwoordelijk was. Ook lekte uit dat De Zoysa een dubbelleven leidde, een voorraad foto's onder zijn bed had verstopt en in het geheim seks had met mannen - allemaal elementen waarvan Karunatilaka zich gretig bedient. De ­roman opent bovendien met een citaat uit De Zoysa's gedicht 'Goede Vrijdag' (1975): 'Vader, vergeef ze, want ik zal het nooit doen'.

De zeven manen van Maali Almeida is niet louter een ghost story , tegelijk schreef Karunatilaka een historische roman, een politieke ­satire en een magisch-realistische thriller. Het was een werk van lange adem, even vaak herschreven als hernoemd. De eerste versie, Devil dance , haalde in 2015 als manuscript de longlist van een Sri Lankaanse boekenprijs, maar werd nooit gepubliceerd. Te veel ideeën en onverteerbaar, oordeelde Karunatilaka zelf. Zijn kinderen, vertelt hij in interviews, gebruiken het manuscript nu als kladpapier.

Begin 2020 publiceerde Penguin India het boek als Chats with the dead , maar westerse uitgevers waren niet geïnteresseerd. De Sri Lankaanse geschiedenis was voor westerse ­lezers te complex en de verweving van die historische feiten met Singalees-boeddhistische en Tamil-hindoeïstische ­mythologie hielp niet. Vervolgens kwamen er twee covidjaren, nog wat herwerking en een nieuwe titel. En dan: de Booker Prize.

God houdt van geweld

Aanvankelijk wilde Karunatilaka dat zijn ­roman zich afspeelde in 2009, het bloedige eindpunt van de burgeroorlog. 'Maar daarvoor was ik een te grote lafaard', zei hij. Door het verhaal tien jaar eerder te situeren, opteerde hij voor een 'veiligere' setting: het gros van de toenmalige verantwoordelijken is nu dood.

Dat is niet onbelangrijk, want de auteur verwijst naar tal van waargebeurde feiten en leiders en schuwt het oordeel niet. Zo doet het corrupte personage Cyril Wijeratne sterk denken aan de defensieminister met dezelfde ­familienaam. Hij zou de doodseskaders van de regering hebben gecontroleerd. En generaal-majoor Raja Udugampola lijkt ­gebaseerd op de gelijknamige politiechef die toezicht gehouden zou hebben op de gruwelijke moorden op Tamilseparatisten.

'Misschien is Karunatilaka's grote verdienste dat hij als Singalees de grote wreedheden toegeeft die zijn begaan door de Sri Lankaanse staat, terwijl de meeste van zijn volksgenoten die ­afdoen als terroristische propaganda van de Tamiltijgers', schreef een bekende Tamil­intellectueel in een Sri Lankaans blad bij de toekenning van de Booker Prize. Maar ook voor de Tamils, die zo'n tien procent van de ­bevolking uitmaken, is De zeven manen van Maali Almeida volgens de man een eyeopener. Zij hebben de neiging te ­focussen op de door de overheid veroorzaakte bloed­baden, en zwakken de ­gruwel van de Tijgers af.

En wat kan de westerse lezer met deze ­roman? De Sri Lankaanse burgeroorlog lijkt in veel opzichten op andere conflicten, en in zijn onverbloemde, cynische kijk op mens en macht stemt Karunatilaka's boek absoluut tot nadenken. Of zoals het citaat uit Gesloten ­kamer van de Amerikaanse thrillerauteur Dennis Lehane het aan het begin van het zevende en laatste deel duidt: 'Gods geschenk', zei de cipier. 'Zijn geweld... God houdt van geweld. Dat begrijp je toch wel? Waarom zou er anders zoveel van zijn? (...) Er bestaat helemaal geen morele orde. Er is ­alleen de vraag: kan mijn geweld jouw geweld overwinnen?'

Vertaald door Robert Neugarten, Spectrum, 416 blz., € 27,99 (e-boek € 14,99). Oorspr. titel 'The seven moons of Maali Almeida'.

Verberg tekst

We schrijven Sri Lanka, 1990. En er is nog een woord op Maali van toepassing: hij is dood. Daarover is geen discussie mogelijk met de dame achter de balie in de wachtruimte waar hij zich met andere pas overledenen bevindt. En dat zijn er nogal wat, aangezien in Sri Lanka een bloedige burgeroorlog woedt. Zeven manen (nachten) krijgt Maali de tijd om naar 'het licht' te gaan, anders zit hij voor eeuwig vast in deze tussenfase. Het is het startsein voor een wervelend verhaal vol inktzwarte humor, waarin Maali wil achterhalen hoe hij aan zijn einde is gekomen. En nog belangrijker: zijn politiek beladen foto's moeten bij de juiste mensen terechtkomen (en niet bij de verkeerde). Een handzaam overzicht van de strijdende én bemiddelende partijen in Sri Lanka biedt de lezer houvast. 'Je moet niet naar de goeien zoeken, want die zijn er niet', is Maali's commentaar. Knap hoe Karunatilaka een verhaal in een magisch-realistische setting, over een relatief onbekende, gruwelijke geschiedenis en met een hoofdpersoon die zijn tekortkomingen heeft met veel vaart en humor tot een bevredigend einde brengt. Een bekroning waard.

Uit het Engels vertaald door Robert Neugarten.

Spectrum; 416 pagina's; € 27,99.

Verberg tekst

De tweede roman van de Sri Lankaan Shehan Karunatilaka werd vorig jaar bekroond met de Booker Prize en is nu in het Nederlands vertaald. Daarin krijgen we net als in zijn debuut 'Chinaman' opnieuw te maken met de queeste van een behoorlijk onbetrouwbare verteller.

Malinda Albert Kabalana Almeida is een zelfverklaarde fotograaf, gokker en slet. Hij ontwaakt dood in het Tussenin, een bureaucratisch vagevuur met lange rijen wachtenden en een vrouw in een witte sari achter de balie. Voor hij het tijdelijke met het eeuwige verwisselt, heeft hij zeven dagen om zijn zaakjes op orde te krijgen. In dit geval: achterhalen hoe hij het loodje heeft gelegd én zijn doos foto's terugvinden, beelden die 'overheden kunnen omverwerpen en oorlogen voorkomen'.

Karunatilaka zet de lezer vierhonderd pagina's lang op de rug van de jij-verteller op een roetsjbaan in het door een burgeroorlog verscheurde Sri Lanka in de jaren 80. Dat doet hij met sardonische humor, een gogoliaans gevoel voor absurditeit en een magisch-realistisch aroma dat naar Salman Rushdie geurt. Een exuberant verhaal van een bloedig conflict, dat net zoals Maali's foto's een tegengif moet zijn tegen de vergetelheid, want 'vergeten lost niets op'. 

Verberg tekst

De fotograaf Maali Almeida is vermoord, althans dat droomt hij. Hij staat in de rij van het voorportaal van het hiernamaals, samen met anderen die gruwelijk aan hun einde gekomen zijn. Sommige herkent hij, want hij heeft talloze slachtoffers gefotografeerd sinds eind jaren '80, toen een burgeroorlog in Sri Lanka begon, een oorlog zonder good guys. Hij krijgt van de hemelse bureaucratie een week – zeven manen – de tijd om te ontdekken wie hem heeft gedood en om zijn toekomst op orde te brengen. Hij komt in een maalstroom van ontmoetingen met daders en slachtoffers terecht, die hem amper wijzer maken over wat hij met zijn voorbije leven aan moet. Is vergeten worden niet de beste optie, want wat moet de wereld met de honderden foto's van wreedheden die hij onder een bed heeft verstopt? Dit compromisloze verhaal, dat in 2022 de Booker Prize won, lijkt een soort 1984-roman over nieuwe natiestaten: niet één totalitair regime, maar gewone mensen die zich organiseren op basis van religie, ideologie, etnisch profiel of taal, zijn daar je grootste vijand. Verberg tekst